POCZĄTKI
Dzieje Rozbarku sięgają XIII w. Z tego też okresu pochodzi wzmianka o drewnianej kaplicy, przy której znajdowało się Jackowe Źródełko, tryskające w miejscu gdzie rzekomo głosił kazania Jacek Odrowąż. Kaplica owa miała być poświęcona Królowej Różańca świętego . Z działalnością św. Jacka na naszych ziemiach związane są co najmniej dwie legendy. Jedna z nich mówi o pobożności maryjnej Jacka. Otóż podanie głosi, iż pewnego razu podczas modlitwy różańcowej Świętemu rozwiązał się różaniec, a spajające paciorki różańca. „Perełki” wpadły do źródełka. Mimo starań Jacek nie zdołał ich wyłowić. Wówczas to miał wypowiedzieć słowa: „Rośnijcie sobie tutaj aż do dnia gdy źródełko wyschnie”. Krótko, po tym Misjonarz opuścił nasze strony powracając do Krakowa.
Od tamtej pory wokół świątyni rozbarskiej można było znaleźć niewielkie kolorowe kamyczki nazywane „perełkami św. Jacka”. Druga zaś legenda w swej treści nawiązuje do nazwy wzgórza, u stóp którego Jacek głosił Słowo Boże. Pewnego razu podczas kazania zaczęły Świętemu przeszkadzać sroki. Jacek oburzony ich zachowaniem ostrym tonem napomniał krzykliwe ptactwo, które wielce niezadowolone opuściło zajmowany przez siebie teren. Począwszy od tego dnia sroki bardzo niechętnie wiją na Rozbarku swe gniazda. Niemożność rozwiązania tych wszystkich zagadek nie pozwala na dokładną datację początków kaplicy.
ROZWÓJ KULTU W KAPLICY SW. JACKA OD 1740 DO 1915 r.
W 1740 r. wzniesiono na Rozbarku drewnianą kaplicę ku czci św. Jacka. Kilkadziesiąt lat później w 1801 r. na miejscu drewnianej wybudowano, ku czci Świętego masywny kościółek pokryty gontowym dachem. Do budowli tej przylegała niewielkiej wysokości dzwonnica z jednym dzwonem. Ołtarz główny ustawiony był przy ścianie wschodniej świątyni zaś wejście główne mieściło się po przeciwnej stronie.
Kościółek ten przynależał do parafii Najświętszej Maryi Panny. Używany był rzadko zazwyczaj z okazji pogrzebów, w dzień święta patrona, w święto Królowej Różańca świętego oraz tak często jak poproszono o Mszę św. 12 maja 1868 r. wybuchł pożar, który szybko się rozprzestrzenił. Żywioł strawił 40 domów i po części także rozbarski kościółek. Całkowitemu spaleniu uległ dach oraz wyposażenie wnętrza. Przez wiele lat ruina stała bezużytecznie. W 1872 r. wysunięto propozycję zbudowania siostrzanego kościoła względem NMP, zaproponowano zagospodarowanie ruin na Jackowym Wzgórzu. Od powziętego planu odstąpiono ze względu na brak akceptacji ze strony gromady rozbarskiej. Dopiero w 1873 r. rozpoczęto odbudowę zniszczonego kościółka, który służył mieszkańcom do 19 grudnia 1910 r.
W archiwum Bytomskiego Towarzystwa Historyczno – Muzealnego znajdował się rękopis z 1758 roku napisany w języku polskim zatytułowany „Notatia powstania, zbudowania i postanowienia kaplice św. Jacka”. Dokument ów został przetłumaczony na język niemiecki i opublikowany w latach dwudziestych naszego wieku przez pana Ludwika Chroboka. Rękopis o którym mowa zaginął.
Dokument ten został ponownie przetłumaczony na język polski. Przetłumaczony dokument zamieszczony został w Magazynie Bytomskim w roku 1991. w archiwum kościoła św. Jacka znajduje się wersja w języku niemieckim z roku 1926. Zatem udokumentowany kult św. Jacka na Rozbarku sięga l połowy osiemnastego wieku. W 1740 r. ku czci Świętego wzniesiony został, na tzw. Sroczym Wzgórzu, drewniany kościółek. Powodem, dla którego zbudowano tę świątynię był obraz powstały za sprawą zakonnicy jednego z klasztorów krakowskich.
Tradycja ustna podaje, iż nieznana z imienia przełożona klasztoru krakowskiego, wraz ze współsiostrą, podróżując po Śląsku przybyła na Rozbark, gdzie dowiedziała się o działalności kaznodziejskiej św. Jacka. Z jej to polecenia wymalowano obraz Świętego z Monstrancją w prawej ręce i figurką Matki Bożej w lewej. U stóp Jacka po jednej jak i drugiej stronie umieszczono, w postawie klęczącej, dwie zakonnice trzymające w ręku Różaniec. Dla tak wykonanego obrazu wybudowano drewnianą kaplicę, a sam wizerunek zawieszono w głównym ołtarzu.
KULT ŚW. JACKA W KOŚCIELE PARAFIALNYM OD 1915 ROKU
Z biegiem lat liczba mieszkańców Bytomia oraz okolicznych wsi, w tym i Rozbarku stale powiększała się. W 1900 r. oszacowano, iż parafia Najświętszej Maryi Panny liczy ok. 35 000 wiernych. Trudno więc było zadość uczynić potrzebom tak wielkiej liczbie wiernych, mimo iż co niedzielę w kościele NMP sprawowano 5 Mszy św., a w kaplicach św. Jacka i Ducha Świętego po jednej. Z tej to przyczyny ówczesny Proboszcz Parafii NMP Ks. Emanuel Buchwald zdecydował, by na terenie osady rozbarskiej zbudowano nowy kościół spełniający potrzeby wciąż rosnącej liczby parafian.
ULICE NALEŻĄCE DO PARAFII
Alojzianów, Brzezińska, Cybisa, Floriańska, Gallusa 1-7, Jaronia, Kędzierzyńska, Kingi, Kochanowskiego, Konopnickiej, Korfantego 34-38, Kossaka, Królowej Jadwigi, Krucza, Kruszcowa, Lenartowicza, Matejki 1-17 i 2-20, Miętkiewicza, Musialika, Piłsudskiego 69-73 i 74-84, pl. św. Barbary, Prusa 1-6, Reymonta, Rodziewiczównej, Sandomierska, Siemianowicka 1-105 i 62-76, Sokoła, Staffa, Staromiejska, Stawowa, Ks. Szafranka, Szczęść Boże, Szkolna 3-8 i 10-11, Tramwajarzy, Ułańska, Wesoła, Witczaka, Żeromskiego 46 i 48
BUDOWA KOŚCIOŁA
Świątynia ta, co w sposób jednomyślny orzeczono, miała stanąć na tzw. wzgórzu rozbarskim, obok stojącej już kaplicy św. Jacka. Początkowo wydawało się, iż rzeźba wskazanego terenu uniemożliwi realizację powziętych planów, jako że różnica poziomów między podstawą a szczytem wzgórza sięgała 12 metrów. Jednak architekt Giemza z Katowic, któremu powierzono przygotowanie projektu, po mistrzowsku wykorzystał ową „wadę” terenu planując tzw. dolny kościół – kryptę. Stary zwyczaj budowania świątyń nakazywał, by wznoszono je na linii wschód – zachód, tak by ściana prezbiterium „patrzyła” w kierunku wschodzącego słońca – symbolu zmartwychwstałego Chrystusa. Jednak w przypadku kościoła św. Jacka z tego rozwiązania zrezygnowano, ponieważ jakość gruntu u podstawy wzgórza nie pozwalała ustawić w tym miejscu dwóch 57 metrowych wież. Po starannie przeprowadzonym przygotowaniu obejmującym między innymi: zgodę kompetentnych władz duchownych i cywilnych na budowę kościoła oraz zdobycie odpowiednich funduszy zdecydowano o rozpoczęciu prac, którymi kierował Pan F. Neumann. Pierwszy sztych szpadlem poczyniono 12 maja 1908 r., po uroczystej sumie, odprawionej przez Ks. Proboszcza Buchwalda w kaplicy św. Jacka. Największą trudność przysporzyły budowniczym fundamenty przyszłej świątyni, które pod prezbiterium sięgają 11 metrów (4 m fundamentu i 7 m utwardzonego podłoża).
Po pięciu miesiącach mozolnej pracy, 18 października, w sposób bardzo uroczysty poświęcono i osadzono kamień węgielny przyszłego Domu Bożego. W kronikach rozbarskich dzień ów został opisany w ten sposób: „18 dzień października przypadł w niedzielę. Na zakończenie nabożeństwa różańcowego w kościele NMP, około godziny 15:00 uformowała się w kierunku rozbarskiej budowy potężna procesja. Za krzyżem podążali górnicy w swych strojach, za nimi członkinie Kongregacji Mariańskiej, dalej Katolickie Stowarzyszenie Czeladników i Mistrzów cechowych oraz przedstawiciele Gromady, którzy nieśli kamień. Procesją zamykało duchowieństwo i zaproszeni goście. Kiedy pochód zbliżył się do placu budowy koniecznym okazało się przywołanie policji i straży pożarnej by zaprowadzić porządek, tak wiele bowiem zeszło się ludzi. Po przybyciu na miejsce chór wraz z orkiestrą zaintonował hymn: „Niebiosa głoszą chwałę wieczną” po czym ks. Buchwald w asyście księży wikarych Schnalke i Strzybnego poświęcił kamień węgielny. Następnie w dwóch językach wygłoszono kazanie. W języku polskim ks. Sigula z Orzegowa, a w języku niemieckim ks. Adamczyk z Goduli. Po wysłuchanym Słowie Bożym miejscowy proboszcz odczytał akt fundacyjny, który oprócz wskazania czasu, miejsca i okoliczności wymienienia imiona cesarza, papieża, miejscowego biskupa oraz wszystkich fundatorów nowego Domu Bożego z zaznaczeniem wysokości wkładów fundacyjnych. Do tak sporządzonego aktu dołączono wycinki z lokalnej prasy, plan przestrzenny osady rozbarskiej oraz kilka monet. Sam akt jak również wymienione świadectwa historii zostały umieszczone we wnętrzu kamienia i wraz z nim osadzone w ścianie nośnej świątyni”. Po przezwyciężeniu wszelkich trudności związanych z uzbrojeniem terenu i osadzeniem fundamentu, prace budowlane przy nowej świątyni posuwały się szybko naprzód. Osiągnięcie tak zaskakującego tempa budowy było możliwe dzięki ogromnemu zaangażowaniu mieszkańców Rozbarku . Wielu spośród miejscowych gospodarzy użyczyło swoich zaprzęgów, by móc jak najszybciej zwieść konieczne materiały budowlane, zaś inni podejmowali konkretne prace przy budowie, służąc swą siłą roboczą. 17 grudnia 1909 roku w trzecią Niedzielę Adwentu zwaną Niedzielą Radości, dokonano uroczystego poświęcenia czterech dzwonów przyszłej świątyni . Były one darem ówczesnego biskupa diecezji wrocławskiej Ks. Kardynała Jerzego Koppa. Dzwony owe, o dźwiękach podstawowych „b”, „des”, „es” i „f”, zostały wykonane przez jedną z najsłynniejszych ludwisarni niemieckich Franciszka Otto z Hemelingen koło Bremy.
Taka kombinacja dźwięków wiodących w układzie: „b”, „des”, „es”, „f” tworzyła bardzo oryginalną konstrukcję, która nawiązywała do pierwszych czterech dźwięków Mszy IX gregoriańskiej „Cumjubtto”. Pierwszy z dzwonów o wadze 3290 kg został opatrzony imieniem „św. Jerzy”, na pamiątkę ofiarodawcy. Drugi poświęcono św. Jackowi, a jego ciężar sięgał 1947 kg. Trzeci ważył 1381 kg i został „ochrzczony” imieniem „Izydor”, ku czci św. Izydora patrona rolników. Ostatni z dzwonów to „św. Gabriel” – waga wynosiła 944 kg. Wszystkie one zostały zawieszone w wieży pomocnej na wysokości 40 metrów. Powyższe dzwony były w posiadaniu parafii przez 33 lata . W 1942 r. wszystkie cztery zostały skasowane na rzecz armii niemieckiej. Obecnie funkcjonujące, zostały zakupione w 1959 r. ich konsekracja odbyła się 22 kwietnia 1959 r., a dokonał jej ks. biskup Franciszek Jop. Każdy z poszczególnych dzwonów otrzymał stosowne imię. I tak największy z nich o wadze 1000 kg, otrzymał imię św. Jana Chrzciciela, tego który wzywa do pokuty. Kolejny to św. Jacek o wadze 950 kg, trzeci z dzwonów, 650 kg poświęcony został patronowi rolników św. Izydorowi. Ostatni, czwarty, wzywający wiernych do modlitwy Anioł Pański, ochrzczony został imieniem Najświętszej Maryi Panny, a jego waga wynosi 450 kg. Oprócz powyższych przedwojenny kościół posiadał jeszcze trzy dzwony, pochodzące ze starej kaplicy jackowej, których historia sięgała czasów Zgromadzenia Kanoników Regularnych, Stróżów Grobu Świętego w Jerozolimie, popularnie zwanych na Śląsku „miechowitami”, bądź „bożogrobcami”. O najstarszym z nich, św. Jacku, mówi rękopis z 1758 r. Oprócz powyższego, którego póĄniejsze losy nie są znane, w parafii znajdowały się: dzwon zmarłych – św. Barbara, sygnaturka – św. Mikołaj oraz dzwon z tzw. grupą krzyżowa wykonany w I połowie XVIII w. w Opawie, zawieszony przy wejściu do zakrystii głównej. Jedną z najstarszych inskrypcji umieszczanych na dzwonach było zdanie: ” O rex gloriae, veni cum pace” – O Królu Chwały, przyjdź z pokojem. W oparciu o zachowane archiwalia ( począwszy od roku 1758 do 1945), dotyczące dziejów Wspólnoty Wiernych na Rozbarku, stwierdzić możemy, iż Gmina posiadała 8 dzwonów. Obecny kościół, w latach 1909 – 1942, wyposażony był w cztery dzwony. W 1935 r. roku wieża dzwonów została zaopatrzona w elektryczny mechanizm uruchamiający poszczególne dzwony. Kościół na Rozbarku został tak zaprojektowany by w jednej z wież osadzić zegar. Mechanizm czasomierza sporządzony został w środkowych Niemczech w Bockenen przez firmę Weule. Jego parametry były następujące: waga – 2500 kg; długość wskazówek – 2 metry; długość wahadła – 1,68 m, a jego waga – 25 kg. Zegar ów został zakupiony przez miejscową gminę jako dar dla nowego Domu Bożego. W drugiej połowie 1911 r. budowa rozbarska została doprowadzona do końca. Poświęcenie nowego kościoła przewidziano na niedzielę 27 sierpnia 1911 r. Uroczystej benedykcji dokonał Proboszcz Parafii NMP ks. Dziekan Buchwald. Parafia św. Jacka została erygowana 1 lipca 1915 r., mocą dekretu Biskupa Adolfa Bertrama, który z dotychczasowej administracji, będącej częścią Parafii Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu utworzył samodzielną wspólnotę Ludu Bożego. Nowo powstała parafia liczyła sobie około 19 000 wiernych. W skład jej terytorium weszły: gmina Rozbark, zachodnia część Brzezin, Stare Góreczko oraz Szarlej. Tak zarysowany obszar ulegał zmniejszeniu, już w roku jej powstania kiedy to część brzezińska została włączona do nowo powstałej Parafii w Brzezinach. Kolejny podział nastąpił l stycznia 1926 r. kiedy to terytorium „Parafii Jackowej” zostało okrojone o miejscowości Stare Góreczko oraz Szarlej, przyznane po Plebiscycie Polsce. Pierwszym proboszczem Parafii św. Jacka został ks. Franciszek Strzybny.